باغ دلگشا
در دروازه جنوبي آرامگاه سعدي در شيراز و پايين تراز قلعه نادر, باغي بزرگ قرار دارد كه به دلگشا معروف است. اين باغ از تعدادي زمين وسيع تشكيل شده كه در حاشيه خيابان بوستان واقع شده اند و به مقبره سعدي راه دارند. جنس ديوارهاي باغ از گل ومدخل ورودي از آجر است . از دروازه ورودي باغ تا ساختمان كه در مركز آن قرار گرفته , يك آب نما و يك خيابان سيماني وجود دارد . چهار خيابان بدين گونه در اطراف ساختمان ساخته شده اند كه به ديوارهاي باغ ختم مي گردند. در كنار برخي از اين خيابانها , درختان سرو و كاج به چشم مي خورند ودر قسمتهاي ديگر باغ نيز درختهاي پرتقال , نخل و گردو كاشته اند. اين بنارا بر روي يك سكو ساخته اند و قسمت پايين تر ديوارها را با سنگ صاف ومسطح پوشانيده اند. اين بنا داراي 3 طبقه مي باشد  و ايوان آن با كاشي كاريهاي براق تزيين گرديده است. درهاي برخي از اتاقها بسيار قديمي هستند. درطبقه اول يك حوض هشت وجهي قرار دارد كه داراي كاشي كاريهاي آبي است. سقف ساختمان يك گنبد ساده است و در محل دريچه هوا قرار دارد . دراين بنا چهار اتاق سلطنتي نيز وجود دارد

تاريخچه شهر شيراز
در افسانه ها آمده است كه شيراز فرزند تهمورس (از پادشاهان سلسله پيشداديان) شهر شيراز را تأسيس كرد و نام خود را بدان بخشيد. به روايتي ديگر، نام اين ديار، "شهرراز" بوده كه به اختصار شهر از و شيراز خوانده شده است.
در حالي كه بر اساس تحقيقات "تدسكو" شيراز به معناي مركز انگور خوب است، "ابن حوقل"، جغرافي دان مسلمان قرن چهارم هجري، علت نامگذاري شيراز شباهت اين سرزمين به اندرون شير مي داند، چرا كه به قول او عموما" خواربار نواحي ديگر بدانجا حمل مي شد و از آنجا چيزي به جايي نمي بردند. و بالاخره بنا به نوشته كتاب "صورالاقاليم"، از جهت وجود دام هاي بسيار در دشت شيراز، آنجا را "شيرساز" ناميده اند
باري، بيش از هر چيز نام زيبا و سحرانگيز شيراز كه واژه اي فارسي است، بهترين گواه بر اين باور است كه برخلاف پندار پاره اي از جغرافي دانان مسلمان، تأسيس اين شهر به قرن ها قبل از ورود اسلام به ايران باز مي گردد، شيراز، هم اكنون نيز در محل تقاطع مهمترين راه هاي ارتباطي شمال به جنوب و شرق به غرب كشور است و اين موقعيت در ادوار قبل از اسلام شاخص تر بوده، چرا كه در عهد هخامنشيان، شيراز بر سر راه شوش (پايتخت هخامنشي) به تخت جمشيد و پاسارگاد بوده و در عهد ساسانيان راه ارتباطي شهرهاي بسيار مهمي چون بيشابور و گور با استخر، از جلگه شيراز مي گذشت. در نتيجه مسلم است كه چنين محل حاصلخيز و خوش آب و هوايي كه در تقاطع مسيرهاي مهمي كه برشمرده شد، قرار داشته، هرگز خالي از آبادي و سكنه نبوده است. وجود آثار قديمي مانند قصر ابونصر در حوالي شيراز كه قدمت آن به دوره اشكانيان مي رسد و نقوش برجسته برم دلك، (در چندكيلومتري شرق قصر ابونصر) كه از آثار دوره ساساني است و قلعه بزرگ بندر (فهندر، پهندر، قهندز، كهندژ) در سمت شرق تنگ سعدي و چند نقش برجسته در دهكده گويم در چهار فرسنگي شمال غرب شيراز و همچنين پيدا شدن سكه هايي در ضمن حفاري هاي قصر ابونصر، كه بر آنها با خط پهلوي نام شيراز نقش بسته است، جملگي بر وجود شهر يا بلوكي به نام شيراز، در همين محل در دوران قبل از اسلام دلالت دارد.
علاوه بر آنچه گفته شد، كاوش هاي باستان شناسي در تخت جمشيد، به سرپرستي كامرون در سال 1314 ه.ش، به پيدايش خشت نبشته هايي انجاميد كه بر روي چند فقره از آنها نام شيراز مشخص بود. بدين ترتيب مي توان احتمال داد، اين وادي كه در عهد رونق تخت جمشيد، آبادي كوچكي بيش نبوده است، بعد از انهدام پايتخت هخامنشيان، سمندروار از دل خاكستر آن ديار برپا خاسته است.
آخرين كلام اين كه در اشعاري از شاهنامه فردوسي، استاد حماسه سراي طوسي، به مناسبت هايي از شيراز ياد شده، مثلاً راجع به شيراز در عهد كيانيان آمده است:
دوهفته در اين نيز بخشيد مرد        سوم هفته آهنگ شيراز كرد
هيونان فرستاد چندي ز ري        سوي پارس، نزديك كاوس كي
 
و در مورد شيراز، در روزگار اشكانيان، چنين مطالبي ذكر شده است:
چو بنشست بهرام زاشكانيان        ببخشيد گنجي به ارزانيان
      ورا بود شيراز تا اصفهان        كه داننده اي خواندش مرزمهان
 
و بالاخره اينكه در عهد پيروز و قباد ساساني، سپهبد ايران، "سوفراي" از اهالي شهر شيراز بود
بدان كار شايسته شه "سوفراي"      يكي پايه ور بود و پاكيزه راي
جهان ديده از شهر شيراز بودد        سپهبد دل و گردن افراز بود
 
استخري در كتاب مسالك و ممالك كه در نيمه اول قرن چهارم هجري تأليف شده است، راجع به آثار و بقاياي فرهنگي قبل از اسلام، در شيراز مي گويد:
شيراز قلعه اي به نام شاه موبد دارد. وي همچنين از دو آتشكده به نام هاي كارستان و هرمز در آن سرزمين ياد مي كند.
باري در مجموع گفتار استخري كه شيراز سيزده ناحيه (طسوج) دارد كه در هر كدام از آنها قراء و كشتزارهايي موجود است كه متصل به هم قرار گرفته اند. و نيز نظر ابن بلخي كه در روزگار ملوك فرس، شيراز ناحيتي بود و حصاري چند بر زمين، مي تواند روشنگر قدمت شيراز، به عنوان يك سرزمين مسكون آباد (و نه يك شهر بزرگ) باشد...

ر شيراز، در نزديكي تنگ الله اكبر و در ميان كوه هاي باباكوهي و چهل مقام واقع شده است. وجه تسميه اين دروازه وجود قرآني بر بالاي طاقي مرتفع است. اين دروازه شامل يك طاق مرتفع از نوع طاق كجاوه اي در وسط دور طاق با ارتفاع كم در طرفين است. اين طاق در زمان حكومت عضدالدوله ديلمي در فارس، ساخته شد و قرآني نيز در آن جاي داده شد تا مسافرين به بركت عبور از زير آن سفر را به سلامت به پايان برند و در موقع سفر از زير قرآن بگذرند.

ديدنيهاي شهر شيراز - دروازه قرآن

در شيراز، در نزديكي تنگ الله اكبر و در ميان كوه هاي باباكوهي و چهل مقام واقع شده است. وجه تسميه اين دروازه وجود قرآني بر بالاي طاقي مرتفع است. اين دروازه شامل يك طاق مرتفع از نوع طاق كجاوه اي در وسط دور طاق با ارتفاع كم در طرفين است. اين طاق در زمان حكومت عضدالدوله ديلمي در فارس، ساخته شد و قرآني نيز در آن جاي داده شد تا مسافرين به بركت عبور از زير آن سفر را به سلامت به پايان برند و در موقع سفر از زير قرآن بگذرند. به مرور زمان طاق شكسته و تخريب شد. در دوره حكومت زنديه كريمخان زند (1172 – 1193) مجددا" آن را بازسازي نمود و در قسمت فوقاني آن اطاقي ساخت و دو جلد قرآن نفيس به خط ثلث و محقق، اثر سلطان ابراهيم بن شاهرخ گوركاني  را در آن اتاق جاي داد. اين قرآن ها به قرآن هفده من مشهورند. در سال 1316 كه طرح توسعه راه شمالي شيراز در دستور كار دولت قرار گرفت، اين طاق خراب شد و قرآن مذكور نيز به موزه پارس منتقل گرديد. در زمان قاجاريه كه چند زلزله شيراز را تكان داد، اين دروازه آسيب هايي ديد اما به وسيله محمد زكي خان نوري مورد بازسازي و مرمت قرار گرفت.

در سال 1327 ه.ش. يكي از بازرگانان شيراز به نام حسين ايگار، مشهور به اعتمادالتجار، با هزينه شخصي خود طاق كنوني را بازسازي كرد و چند آيه از قرآن كريم را كه با خط ثلث و نسخ بر روي كاشي نوشته شده بود، بر بدنه طاق نصب كرد. در پيشاني شمالي اين طاق (سمت كوه بمو) اين آيه بر روي كاشي نوشته شده است، ان هذاالقرآن يهدي للتي هي اقوم و يبشر المؤمنين الذين يعملون الصالحات ان لهم اجرا" كبيرا" در پيشاني جنوبي طاق (سمت شهد شيراز) اين آيه به چشم مي خورد.

قل لئن اجتمعت الانس و الجن علي ان يأتوا بمثل هذاالقرآن لايأتون بمثله ولو كان بعضهم لبعض ظهيراً

در گوشه غربي طاق اين آيه نوشته شده:

انا نحن نزلناه الذكر

و ادامه اين آيه در قسمت شرقي طاق و روبروي همان كتيبه نوشته شده

و انا له لحافظون

آرامگاه حافظ - شيراز

حافظ از نام آورترين شعرا و عرفاي ايران زمين است كه در سال 726 هجري قمري در شيراز متولد شد و در سال 791  هجري قمري به سراي باقي شتافت . آرامگاه حافظ در مكاني به نام حافظيه در شمال شهر شيراز قرار گرفته دارد.

آرامگاه حافظ - شيراز

حافظ از نام آورترين شعرا و عرفاي ايران زمين است كه در سال 726 هجري قمري در شيراز متولد شد و در سال 791  هجري قمري به سراي باقي شتافت . آرامگاه حافظ در مكاني به نام حافظيه در شمال شهر شيراز قرار گرفته دارد.

كريم خان زند، سر سلسله خاندان زند كه خود را وكيل الرعايا مي خواند، شيراز را كه يكي از شهرهاي مهم ايران و مركز استان فارس است مقر حكومتي خود قرار داد و به ساختن بناهاي حكومتي و عام المنفعه پرداخت. يكي از مهمترين و بزرگ ترين بناهاي اين دوره ارگ كريم خان است كه با زير بناي ۴۰۰۰ متر مربع، در زميني به وسعت ۱۲۸۰۰ متر مربع بنا شده است. ديوارهاي آجري اين بنا ۱۲ متر ارتفاع دارد و در هر گوشه آن برجي به ارتفاع ۱۴ متر ساخته شده است. نماي بيروني بنا ساده است و تنها بر روي بدنه ديوارها و برج ها نقوش آجري هندسي ديده مي شود. بر خلاف نماي ساده بيروني كه مشخصه بناهاي عهد كريم خان است، ساختمان هاي داخل ارگ از نماهاي زيباتري برخوردارند و با نقوش اسليمي، ترنج و گل و مرغ و با رنگ هاي زنده و آب طلا تزيين شده است. بر سردر ارگ، طرح كاشي كاري هفت رنگ زيبايي از داستان كشته شدن ديو سفيد به دست رستم نقش بسته است كه متعلق به دوران قاجاريه مي باشد.
ضلع شرقي ارگ مسكوني نبوده و با مركزيت در و هشتي ورودي به دو قسمت تقسيم شده است، ساختمان هاي مسكوني ارگ در سه ضلع شمالي (زمستان نشين)، جنوبي (تابستان نشين) و غربي (چهار فصل) بنا شده است.
ستون هاي ايوان ها از سنگ يك پارچه بوده است. در هر ضلع مسكوني ارگ شش اتاق بزرگ يك طبقه و شش راه پله دو طبقه وجود دارد. از اره بخشي از بناهاي ارگ از سنگ مرمر سبز رنگ بسيار زيبايي پوشيده شده، همچنين درهاي خاتم و آينه هاي بزرگ زيبا در ارگ بكار رفته بود كه متاسفانه همگي به دستور آقا محمد خان قاجار به تهران حمل شد. حتي تعدادي از ستون هاي يك پارچه سنگي را به تهران منتقل كرده و به جاي آنها ستون هاي چوبي كار گذاشته اند.
در گوشه جنوب شرقي ارگ حمام خصوصي كريم خان زند قرار دارد كه از چند بخش تشكيل شده است و عبارتند از:
سربينه (رختكن)، گرم خانه، خزينه و راهروهاي ارتباطي آنها. سقف حمام نيز با آهك بريهاي زيبا تزيين شده است.