استان اصفهان
اصفهان را مهد صنايع دستى ايران ناميده اند. در دوره صفوى صنايع دستى در اين شهر رونق خاصى يافت و هنر و مهارت استادان و هنرمندان بزرگ نسل به نسل و با روش استاد و شاگردى به زمان حال منتقل شده است.صنايع دستى اين استان كه جذب كننده هر مسافرى است عبارت است از:
خاتم كارى، مينا كارى ، مينياتور، قلمزنى، پارچه هاى قلمكار، پارچه هاى زرباف و آثار خوشنويسى. البته آثار هنرى ديگرى مانند منبت كارى، كاشى سازى،گچبرى و گره چينى و مشبك نيز در آثار تاريخى و بناهاى زيباى اين شهر چشم نواز هر مسافرى است.
علاوه بر صنايع دستى ، شيرينى گز و پولكى اصفهان و گلاب قمصر كاشان از سوغاتى هاى مشهور اين استان است.

مكان هاي ديدني و تاريخي 

اصفهان آميزه اي از ميراث هاي فرهنگي باشكوه و طبيعت زيباست كه پيشينه اي به قدمت تاريخ تمدن و فرهنگ ايران دارد. موقعيت طبيعي و جغرافيايي اصفهان در مركز فلات ايران و خاك حاصل خيز سبب وجود جاذبه هاي طبيعي بسياري از جمله رشته كوه هاي عظيم و باشكوه، غارهاي طبيعي و باستاني، روستاهاي توريستي و تاريخي با شهرت جهاني، دشت هاي هموار، نواحي كويري، درياچه ها و آبشارهاي زيبا، چشمه هاي معدني، كرانه هاي زيبا و دل نشين رودخانه هاي مهمي چون زاينده رود، چشم اندازهاي زيباي گياهي به همراه مناطق حفاظت شده متعدد با گونه هاي كم نظير گياهي و جانوري سبب شده اند كه استان اصفهان نه فقط از نظر تاريخي و معماري بلكه از لحاظ جاذبه هاي طبيعي نيز در زمره مناطق جذاب و ديدني ايران باشد.
موجوديت تاريخي اصفهان كه به هزاره سوم قبل از ميلاد مي رسد سبب شده كه اين خطه از سرزمين ايران يادگارهاي با ارزشي از دوره هاي مختلف تاريخي دردل خود داشته باشد. گفته مي شود شش هزار اثر تاريخي در استان اصفهان وجود دارد كه هر يك از آثار اصفهان كه در دوره خاصي ساخته شده اند، ياد آورعظمت آن دوره زماني است. معماري با ارزش بناهاي تاريخي اصفهان سبب شده كه برخي ازآثار تاريخي منطقه مانند: ميدان بزرگ نقش جهان در فهرست آثار ثبت شده سازمان ملي يونسكو قرارگيرند. مسجدهاي قديمي با ارزش معماري فوق العاده، كاخ هاي تاريخي با معماري بي نظير، آتشكده هاي باستاني، باغ هاي باشكوه، كاروان سراهاي تاريخي، خانه ها و عمارت هاي قديمي با معماري خاص كوير همراه با بادگيرهاي مخصوص، پل هاي تاريخي با ساختي كم نظير همراه با ديدني ترين بازارهاي شرق از ديدني هاي تاريخي استان اصفهان هستند كه در شهرستان هاي مختلف استان پراكنده شده و همواره نظر فرهنگ دوستان و جهانگردان را به خود جلب نموده است. مجموع آثارطبيعي و تاريخي ياد شده، اصفهان را در فهرست ديدني ترين مناطق ايران قرار داده است. استان اصفهان نه تنها نماينده شايسته اي براي معرفي فرهنگ و تمدن غني ايران به ميهمانان خارجي است، بلكه بازديد از اين خطه؛ خاطرات زيبا و حس غرورانگيزي را در ذهن گردشگران داخلي نيز بر جاي خواهد گذارد.

صنايع و معادن

صنايع اصفهان داراي قدمتي تاريخي است و صنعت كاران اصفهاني مشهورترين صنعت گران ايراني به شمار مي آيند. صنايع دستي استان اصفهان از دير باز به عنوان نماينده هنر اصيل مردم ايران، در جهان سرشناس شده است. از اين رو، اگر اصفهان را گاهواره صنايع دستي ايران بناميم، سخني به گزاف نگفته ايم. نام اصفهان بي درنگ تصوير خاتم كاري، كاشي كاري، معرق، تابلوهاي مينياتور، قالي هاي نفيس ابريشمي و نقش هاي زيباي پارچه قلم كار را تداعي مي كند. استان اصفهان از كانون هاي مهم صنعت ايران به شمار مي آيد. وجود مجتمع هاي صنعتي فولاد مباركه، ذوب آهن، صنايع ريسندگي، پالايش گاه اصفهان، صنايع نظامي، صنايع خوراكي و. . . اهميت صنعتي اين استان را به خوبي نشان مي دهد.
استان اصفهان داراي معادن متعددي نيز است كه در حال حاضر بخشي از اين معادن فعال بوده و مورد بهره برداري قرار گرفته و به مصرف صنايع سبك و سنگين مي رسد و برخي به گونه نيمه فعال و تعطيل است كه با بررسي و پژوهش هاي بيش تري در آينده، در راستاي گسترش صنايع كشور مورد استفاده قرار خواهد گرفت. مهم ترين معدن هايي كه در حال حاضر در اين استان مورد بهره برداري قرار دارد، عبارتند از : - معدن هاي سرب و روي ايران كوه، كوه انجير و روستاي تيران كه در باختر شهرستان اصفهان قرار دارند.
- معدن سرب نخلك، در انارك نايين. اين معدن از گونه كربنات سرب است و داراي رگه هاي آهكي و قابل ملاحظه اي است.
- معدن سرب خانه سرمه نجف آباد كه از لحاظ ذخيره، جايگاه بسيار خوبي دارد.
- معدن مس انارك كه از دير باز مورد استفاده بوده، ولي از حدود 60 سال پيش دولت به طور جدي تري به استخراج آن همت ورزيده است.
- معدن منگنز اردستان با 75 درصد منگنز و مواد خارجي ناچيز از گونه عالي است.
در پيرامون اصفهان سه معدن بزرگ نمك، در رودشتين، جرقويه و حبيب آباد قهجاورستان وجود دارد.
- ناحيه اي در شمال موته به گستره اي حدود 160 كيلومتر مربع، با 9 بخش طلا دار جدا از هم، با 15 كيلومتر فاصله، وجود دارد. معادن طلاي موته در 7 كيلومتري شمال روستاي موته قرار دارند.
- علاوه بر معادن طلاي موته معادن طلاي تپه هاي بلبلي و گداركون نيز در اين استان وجود دارند.
- معادن تالك در دهستان جندق منطقه خور و بيابانك شهرستان نايين، در ناحيه كويري قراردارند.
- معادن زغال سنگ « كلهرود »، در نزديكي نطنز قرار دارند.
- معادن خاك نسوز سميرم در « پشته » قراردارند، كه بخشي از آن به مصرف نياز كارخانه ذوب آهن اصفهان ميرسد و بخشي براي نياز صنايع نسوز ايران به كاربرده مي شود.
درناحيه موته سه معدن خاك نسوز به اين شرح وجود دارد. خاك نسوز « سنجيده »، در 110 كيلومتري شمال اصفهان و 31 كيلومتري شمال باختري ميمه، خاك نسوز « قرقچي » و خاك نسوز « تخت سرخ »، كه در 25 و 27 كيلومتري شمال باختري ميمه واقع است.
مهم ترين معادن سنگ چيني اين منطقه نيزعبارتند از: چيني « لايبيد »، در 10 كيلومتري جنوب باختري موته، چيني « گدار سرخ »، در 10 كيلومتري باختر روستاي موته، سنگ چيني « جاجرمي »، معادن تپه استخر و آبشوره، لوشاب، كوه كلفتي، طاق چشمه، صالح پيامبر، پيسه كوه، گدار شهرك، دره فراخ و معادن باختر لايبيد. ساير معادن استان اصفهان، عبارتند از: آهن نياسر كاشان، بنتونيت مهريجان، خاك كاشي ميمه، سيليس عباس بيگ، مرمريت موته، گرانيت مست كوه، گچ يا سولفات كلسيم حاجي قارا و لاي بيد، فلئورين،. . .

اصفهان به سبب پيشينه تاريخي كهن خود در طول تاريخ با نام هايي چون: آپادانا، آصف هان، اَسباهان، اِسبهان، اِسپهان، اسپينر، اسفاهان، اِسفهان، اصفهان، اصفهانك، انزان، بسفاهان، پارتاك، پارك، پاري، پرتيكان، جي، داراليهودي، سپاهان، شهرستان، گابا، گابيان، گابيه، گبي، گي، نصف جهان و يهوديه نيز خوانده شده است. بسياري از پژوهش گران بر اين باورند كه اختصاص اين ناحيه در پيش از اسلام - به ويژه در دوران ساسانيان – به گرد آمدن سپاهيان مناطق جنوبي ايران، مانند : كرمان، فارس، خوزستان، سيستان،. . . وجه تسميه آن به «اِسپهان»، بوده و سپس در بعد از اسلام تحت تأثير زبان عربي به «اصفهان» تغيير شكل داده است.
منطقه مهم و استراتژيك اصفهان، در روزگار باستان از جايگاه ويژه اي بر خوردار بوده است. اين منطقه به دليل موقعيت جغرافيايي خاص، از دير باز در مسير مهاجراني قرار داشته كه فلات ايران را به سوي ديگر سرزمين ها مي پيمودند. در نيمه دوم هزاره چهارم پيش از ميلاد مسيح، گروهي از ساكنان فلات مركزي ايران از منطقه اصفهان كنوني راه دره رود كارون را پيش گرفته و به دشت حاصل خيز ايلام گام نهادند. شهر اصفهان، مركز اين منطقه مهم؛ روزگاري پايتخت ايران به شمار مي رفته است و در دوران ايلامي ها، استان كنوني اصفهان يكي از ايالت هاي كشور «اَنزان» يا «اَنشان» بوده است. در زمان هخامنشيان نام اين ايالت و مركز آن، از اَنزان به گابيان (گابا / گاد و گاي) تبديل يافته و به سبب آباداني، محل زندگي پادشاهان هخامنشي نيز بوده است. در دوران اشكانيان اين منطقه يكي از ايالت هاي پهناور پادشاهي اشكاني بوده و حاكم شهر اصفهان پايتخت آن، عنوان شاه داشته است.
اردشير پاپكان مؤسس سلسله ساساني، در تعقيب اردوان پنجم - آخرين پادشاه اشكاني - از مداين به منطقه اصفهان آمده، با غلبه بر ساتراب (استاندار) آن، اصفهان را گشود. در زمان ساسانيان، منطقه اصفهان اهميت بسياري داشته و جنبه دفاعي و نظامي آن، كه مركز گردآوري سپاه بوده، بر ارزش جغرافيايي اش، افزوده است. در اين دوره خانواده بزرگ ايراني «اسپوهران» يا «هفا» بر اصفهان حكم راني مي كرده اند. بر اساس پاره اي از پژوهش ها، در اواخر اين دوران، يزدگرد به خواهش همسرش «شوشن دخت» يك كلني يهودي در مركز آن (گي) ايجاد كرد. گِي كه بعدها «اليهوديه» يا كوي يهودي ها ناميده شد، آن بخش از شهر كنونيِ اصفهان است كه بازار بزرگ اصفهان در آن قرار دارد. از اين روي، بيش تر مكان هاي اسلامي كنوني اين بخش، در گذشته متعلق به يهودي ها بوده است.
منطقه اصفهان درسال 19 يا 21 هـ. ق، در زمان عمر خليفه دوم به دست مسلمانان افتاد. اهميت منطقه اصفهان و شهر جي در اوايل اسلام به اندازه اي بود، كه حجاج بن يوسف ثقفي به يكي از حاكمان اصفهان گفت : "ترا فرمانروايي شهري دادم كه سنگش سرمه، مگسش زنبور عسل و گياهش زعفران باشد. "
اصفهان تا اوايل سده 4 هـ. ق، در قلمرو حكومت عباسيان بود. در اين دوران مرد آويج (مردآويچ/ مردآويز) فرزند زيار، كه تابع فرمان رواي علوي مازندران بود، خود را مستقل و فرمان رواي ري خواند. در سال 319 هـ. ق، با شكست دادن ماكان كاكي سردار ديلمي و فتح تبرستان توانست از كمك پسران بويه ماهي گير نيز برخوردار شده ايالت جبال (319 هـ. ق) و هم چنين اصفهان را (320 هـ. ق) به قلمرو خود بيافزايد. مردآويج كه به زنده كردن آداب و سنن ملّي نياكان ايراني خود پاي بند بود، جشن هاي ملّي، از جمله جشن سده را با شكوه برگزار مي نمود چنان كه در ماه صفر سال 323 هـ. ق، در كرانه زاينده رود، جشن سده را برگزار كرد. درمحرم سال 433 هـ. ق، طغرل سلجوقي پس از يك سال محاصره در دومين لشگركشي خود به اصفهان آن را گشود و حكومت ديالمه كاكويه را از اين منطقه بر انداخت. طغرل 12 سال در اصفهان زندگي كرد و پانصد هزار دينار خرج ساختمان ها و امور خيريه، مسجدها و خانقاه ها كرد. اصفهان، در روزگار حكومت آلب ارسلان و وزارت خواجه نظام الملك توسي رو به گسترش و آباداني نهاد و مردم در آسايش بودند. در زمان ملك شاه سلجوقي نيز اصفهان از مهم ترين و آبادترين ولايت ها به شمار مي رفت و ملك شاه پس از قتل پدرش آلب ارسلان، اصفهان را به پايتختي خود برگزيد و ساختمان هاي بسيار از كوشك ها و باغ ها بنا كرد. ملك شاه هرگاه كه فراغتي به دست مي‎آورد، در باغ نقش جهان كه خود بنا كرده بود، با وزيرش خواجه نظام الملك به سر مي برده است. طغرل سوم، آخرين پادشاه سلجوقي بود كه با شكست از خوارزم شاه اصفهان را به وي واگذار كرد.
پس از سال 633 هـ . ق، كه اصفهان توسط سپاهيان اوكتاي قاآن، جانشين چنگيز گشوده شد، اين منطقه در سيطره مغولان قرار گرفت. عمق و غناي فرهنگي ايرانيان به اندازه اي بود كه در كم تر از نيم قرن اين قوم خون ريز را آداب و فرهنگ آموختند. چنان كه در زمان حكومت سلطان محمد اولجايتو كه در آغاز سده 8 هـ. ق به حكومت رسيد در اصفهان همانند ديگر نقاط ايران مسجد و بناهاي متعددي ساخته شد. يكي از مشهورترين و زيباترين اين آثار، محرابي است گچ بري در مسجد جامع اصفهان كه به محراب اولجايتو معروف شده است.
هر چند پس از تأسيس سلسله صفوي به دست شاه اسماعيل صفوي در سال 906 هـ. ق، وي تبريز را به عنوان پايتخت برگزيد؛ اما از سال 1000 هـ . ق شاه عباس كبير پايتخت را به اصفهان انتقال داده در طول 42 سال حكومت خود، پيوسته به عمران و آبادي كشور، به ويژه اصفهان پرداخت. ايجاد ميدان بزرگ نقش جهان، عالي قاپو، مسجد شيخ لطف الله و سردرب قيصريه، مسجد امام، بازار شاهي، خيابان چهار باغ، شهرك جلفا، كليساهاي تاريخي،. . . در شهر اصفهان نتيجه گام ها و تلاش هاي شاه عباس بزرگ است.
پس از شاه عباس، هر يك از شاهان صفوي نيز به نوعي در آباداني اصفهان كوشيدند. شاه صفي بناي امام زاده اسماعيل را در محل آن، به خوبي تعمير و تزيين كرد. شاه عباس دوم بناهايي چون: كاخ پادشاهي چهل ستون و ساختمان پل خواجو و ساختمان هاي سلطنتي كرانه زاينده رود، مانند هفت دست، آيينه خانه، و نمك دان را ساخت و باغ پهناور سعادت آباد را ايجاد كرد. شاه سليمان كاخ هشت بهشت را بنا نمود و شاه سلطان حسين نيز مدرسه سلطاني يا مدرسه چهار باغ، سراي فتحيه (محل مهمانسراي شاه عباس) و بازارچه شاهي را بنا كرد.
در روزگار پادشاهي نادر شاه افشار، از گسترش اصفهان كاسته شد، زيرا وي پايتختي دايمي نداشت و به شهرهاي خراسان علاقه بيش تري نشان مي داد. از سوي ديگر نادر شاه تمامي تلاش خود را صرف يك پارچه گي بخشيدن به استقلال كشوركرد. در زمان زنديه نيز چون پايتخت كشور به شيراز انتقال يافت، منطقه و شهر اصفهان از اهميت و اعتبار افتاد و از جمعيت آن كاسته شد.
در دوران قاجاريان نيز، اگرچه پايتخت، ديگر به تهران منتقل شده بود؛ اما اصفهان هم چنان از اهميت زيادي برخوردار بود. در اين دوران در پاره اي از بنا ها تغييراتي داده شد. يكي از حاكماني كه در اين دوران مدت طولاني بر اين شهر حكم راند، ظل السلطان فرزند ناصرالدين شاه بود. هم اكنون نيزاستان اصفهان از مناطق درجه يك و با اهميت ايران است و شهر اصفهان - مركز استان - در رديف شهرهاي درجه اول دنيا، مانند : پكن، پاريس، روم، ونيز،. . . قرار داشته و از اهميت بسيار زيادي برخوردار است.