وجه تسميه و پيشينه تاريخي

نام همدان؛ نخستين بار در 1100 پيش از ميلاد در كتيبه تيگلات پالسر اولين حاكم آشوري به نام اموانه يا آماداي ضبط شده است. هرودت مورخ يونانيم نام همدان را اكباتان ثبت كرده است و بناي احداث شهر همدان را به ديااكو نخستين امپراتور ماد نسبت داده است. پس از ديااكو سه حكم ران ديگر در اين سرزمين حكومت كرده و در سال 553 پيش از ميلاد موسس سلسله هخامنشي مخالفت با آژي دهاك حاكم ماد را آغاز كرد و در 550 پيش از ميلاد همدان را متصرف شد. وي با انقراض سلسله ماد به واسطه مزاياي طبيعي همدان، آن جا را مقر فرماندهي خود قرار داد. به هر حال آن چه مسلم است در تمام دوره تسلط مادها همدان مركز سياسي آن ها بوده است. هخامنشيان علاوه بر حفظ و توسعه آثار ديااكو و هوخشتره خود نيز ساختمان هايي در اكباتان احداث كردند.
مورخين و باستان شناسان عقيده دارند كه خزانه حكام هخامنشي در هگمتانه نگه داري مي شد و كشف آثاري مانند الواح زرين و نفايس ديگر مويد اين نظريه است. با توجه به حفاري هاي متوالي كه در محله هاي شاه داراب و سرقلعه بند هگمتانه به عمل آمده و منجر به كشف ستون هاي سنگي و زمينه هاي نفيس شده است، ديگر در اين كه كاخ حكم رانان هخامنشي در محل كنوني تپه هگمتانه وجود داشته، ترديدي نيست.
هر چند به غير از مجسمه شير سنگي و آثار به دست آمده از گورستان شمال خاوري ميدان سنگ شير، تا كنون آثار ديگري از دوره سلوكي در همدان به دست نيامده ولي همين مقدار آثار نيز مي تواند دليل برحضور سلوكيان در شهر باستاني اكباتان باشد. آثار و شواهدي كه در تپه مصلي وجود دارد حكايت از تنها قلعه نظامي همدان در عهد اشكانيان دارد و چنين به نظر مي رسد كه همدان در اين دوره نيز مورد توجه بوده است. حكام ساساني هم با توجه به موقعيت ويژه همدان و نزديكي آن به تيسفون و شوش، كاخ هاي تابستاني خود را در همدان تدارك ديده بودند.
ديلميان در جنگ با كردهاي حسنويه و كاكويه به اين شهر مسلط شده و آن را ويران كردند. چنان كه پاره اي از مورخين از بين رفتن يكي از دو شير سنگي كه در كنار دروازه باب الاسد قرار داشته است را به اين دوران منسوب مي كنند. در تقسيمات فتوحات ديلميان همدان از آن ركن الدوله شد و سپس شمس الدوله از طرف سيده خاتون زمامداري همدان را به دست آورده و فيلسوف بزرگ شرق، بوعلي سينا را به وزارت خويش برگزيد.
هر چند همدان از كشمكش هاي دوران ديالمه آسيب فراواني ديد ليكن بعداز مدت كوتاهي در زمان سلاجقه دوباره عظمت از دست رفته خود را باز يافت. به طوري كه مدتي مركز حكومت سلجوقيان شد. همدان در زمان صفويان بسيار مورد توجه بود. به دنبال انقراض سلسله صفويه همدان به تصرف احمد پاشا والي بغداد در آمد، اما بعد توسط نادر شاه افشار از تركان باز پس گرفته شد. استان همدان در دوره هاي قاجاريه و بعد ها به عنوان يكي از مهم ترين مناطق ايران؛ همواره آباد و مستقل بوده و هم اكنون نيز يكي از قطب هاي مهم و با اهميت ايران است.