وجه تسميه و پيشينه تاريخي

بناي بوشهر به اردشير ساساني نسبت داده مي شود كه نام اصلي آن ‹‹رام اردشير›› بود. گفته مي شود كه ‹‹رام اردشير›› به مرور زمان به ‹‹ريشهر›› تبديل شد. به نظر مي رسد كه بوشهر تحريف شده ريشهر ـ همان شهر قديمي ـ است. به طوري كه از اسناد و اطلاعات بر مي آيد، اين منطقه به علت موقعيت مناسب براي احداث پايگاه دريايي و بندرگاه، مورد استفاده پادشاهان عيلام قرار مي گرفته است. در زمان هخامنشيان كه كشورايران به بيست ساتراپ نشين (استان) تقسيم مي شد، سرزمين بوشهر جزء ساتراپ نشين پارس بود.
داريوش فرمان داد تا كانالي از خليج فارس به درياي سرخ حفر كنند. اين كانال محققا راهي بود كه به جاي كانال سوئز امروز مي توانست خليج فارس و درياي عمان را از طريق درياي سرخ مستقيما به مصر و مديترانه اتصال دهد. مقابر كنده شده بر سطح سنگي جزيره خارك دليل بر حضور سربازان هخامنشي در استان بوشهر است كه براي نگهباني از چنين راه طولاني تدارك شده بود.
خليج فارس به دليل موقعيت سوق الجيشي و به لحاظ اهميت اقتصادي و بازرگاني، در طول تاريخ همواره از سوي كشورها و دولت ها براي تبادل علم و ثروت و گسترش قدرت مورد توجه قرار گرفته است. اولين يورش دولت هاي اروپايي به سواحل خليج فارس در سال 1506 ميلادي با حمله پرتغالي ها تحت عنوان محافظت و حراست از منافع پرتغال در برابر تجار مصري و ونيزي صورت گرفت. در سال 1031 هجري قمري شاه عباس با انگليسي ها متحد شد و دست پرتغالي ها را از خليج فارس كوتاه كرد. از سال 1148 هجري قمري نادر شاه بوشهر را كه آن زمان دهكده اي بيش نبود مورد توجه قرار داد و مشغول آماده كردن بوشهر به عنوان يك بندر و اسكله كشتي سازي با استفاده از چوب جنگل مازندران شد. هم چنين براي تامين ارتباط جزاير و سواحل خليج فارس در صدد تاسيس نيروي دريايي برآمد. در سال 1149 هجري قمري لطيف خان را به ايالت دشتستان و ناخدايي كل سواحل خليج فارس انتخاب و اعزام كرد. اين شخص براي تهيه ناوگاني در خليج فارس، بوشهر را مركز دريايي خود قرار داد. در اواخر سلطنت نادرشاه ايران 23 تا 25 فروند كشتي جنگي در خليج فارس داشت. بدين ترتيب از زمان نادر شاه بوشهر روي به پيشرفت نهاد و حتي مدتي بندر عباس را نيز تحت الشعاع خود قرار داد.
پس از قتل نادرشاه در اثر هرج و مرجي كه در ايران پديد آمد، كشتي هاي جنگي توسط حكم رانان و شيوخ اطراف خليج فارس ضبط شد. هم چنين بندر بوشهر و بندرعباس نيز اهميت سابق خود را از دست دادند. تجار هلندي كه در سال 1623 ميلادي روابط تجاري خود را با ايران شروع كرده بودند, پس از قتل نادر شاه ايران را ترك كردند و بصره را مركز تجارت خود قرار دادند.
اما پس از مدتي در اثر دسيسه رقباي انگليسي و به منظور نزديكي بيش تر با دهانه خليج فارس، تاسيسات تجاري خود را به خارك منتقل كردند و در عين حال از پرداخت اجاره بهاي خارك به ميرمهنا حاكم بندر ريگ و جزيره خارك خودداري نمودند. مير مهنا در سال 1756 به تاسيسات هلندي ها حمله برد، دژ آن ها را تسخير كرد، و آن ها را از جزيره بيرون راند. اما به سبب اين كه در دفعات متعدد بناي سركشي و تمرد از دستورات كريم خان زند را گذاشت و آرامش خليج فارس را برهم زد، كريم خان او را شكست داد و جزيره خارك و بندر ريگ را تصرف كرد. درهمين زمان نفوذ انگليسي ها در سواحل و جزاير خليج فارس و به خصوص سرزمين بوشهر رو به گسترش نهاده موفق شدند اجازه تاسيس تجارت خانه اي را در بوشهر با امتيازات فوق العاده به دست آورند. سلسله قاجاريه كه پس از زنديه روي كار آمد چندان نفوذي در خليج فارس نداشت. در زمان ناصرالدين شاه ارتش ايران هرات را اشغال كرد و به دنبال آن حالت جنگي بين ايران و انگليس به وجود آمد. به دنبال اين مسأله ناوگان انگليس در خليج فارس مركب از هشت كشتي جنگي و تعدادي ناوگان بخاري و بادي به ايران حمله كردند و جزيره خارك را متصرف شدند.
پنج روز پس از آن قواي انگليسي در حوالي بوشهر در خاك ايران پياده شدند و شروع به پيش روي به سوي برازجان كردند. قواي ايران برازجان را تخليه و عقب نشيني كرده بود. بنابراين قواي انگليس انبار اسلحه و مهمات برازجان را منفجر كرد و سپس به بوشهر بازگشت. سرانجام در نبردي كه در نهم ژانويه 1857 ميلادي در خوشاب بين ايران و انگليس رخ داد، انگليسي ها موفق شدند سپاه ايران را شكست دهند. پيش از جنگ اول جهاني بار ديگر دولت انگليس منطقه بوشهر را مورد تجاوز قرار داد و در سال 1913 ميلادي جنگ سختي بين نيروي انگليس و دليران دلواري در گرفت. درجريان اين جنگ رييس علي دلواري و مردم تنگستان و دشتستان نقش برجسته اي ايفا كردند. رييس علي در سال 1327 هـ . ق با كمك تفنگ چي هاي تنگستاني، بوشهر را از عناصر مستبد وابسته به دربار محمد علي شاه پاك كرد و اداره گمرگ و انتظامات و ديگر ادارات را تسخير كرد. اين كار دليران تنگستان بر انگليسي ها كه اداره گمرك را در اجاره داشتند، گران آمد و آنان براي تضعيف مشروطه خواهان و استمرار سلطه بر حيات اقتصادي و سياسي جنوب ايران به جنگ با دليران تنگستاني پرداختند و در اين راه از ديگر خوانين جنوب ايران ياري جستند. جنگ بين رييس علي و دليران تنگستان از يك طرف و انگليسي ها و خوانين متحد آنان از سوي ديگر به طور متوالي و پراكنده تا شوال 1333 هـ . ق ادامه يافت و انگليسي ها نتوانستند بر رييس علي و يارانش تفوق يابند. تا اين كه در گير و دار حمله انگليسي ها به بوشهر در شب 23 شوال 1333 هـ . ق ( سوم سپتامبر 1915 م ) هنگامي كه رييس علي در محلي به نام «تنگك صفر» قصد شبيخون به قواي انگليسي ها را داشت، از پشت مورد هدف گلوله يكي از هم راهان خاين قرار گرفت و در دم به شهادت رسيد. بوشهر در زمان جنگ تحميلي عراق به ايران نيز ايفاگر نقش هاي اقتصادي و استراتژيكي مهمي بود و هم اكنو ن از نظر استراتژيكي, اقتصادي و گردشگري براي ايران داراي اهميت بسياري است. استان بوشهر در سال 1352 به استاني مستقل تبديل شد كه با دربرگرفتن شهرستان ها, شهرها و روستاهاي متعدد از جمله مناطق مهم جنوب ايران است.