استان بوشهر
در حال حاضر شاخص ترين محصول صنايع دستى استان بوشهر گبه و گليم صادراتى است كه در مناطق وسيعى از شهرستانهاى استان رواج دارد. مهمترين مراكز گبه بافى در استان بوشهر عبارتند از:
روستاهاى شول، كمالى، بهمنيارى، محمدصالحى، عباسى، فخرآورى، كلر و چهار روستايى از توابع شهرستان گناوه. پس از آن بايد از عباى شترى بوشهر نام برد كه در نوع خود منحصر به فرد ميباشد و امروزه به مقدار بسيار محدودى توليد ميگردد.
گرگوربافى، حصيربافى، سفال و سراميك از ديگر صنايع دستى استان بوشهر هستند.
محصولات دريايى(ماهى و ميگو) و شيره خرما و ارده از سوغاتى اين استان هستند.

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

بناي بوشهر به اردشير ساساني نسبت داده مي شود كه نام اصلي آن ‹‹رام اردشير›› بود. گفته مي شود كه ‹‹رام اردشير›› به مرور زمان به ‹‹ريشهر›› تبديل شد. به نظر مي رسد كه بوشهر تحريف شده ريشهر ـ همان شهر قديمي ـ است. به طوري كه از اسناد و اطلاعات بر مي آيد، اين منطقه به علت موقعيت مناسب براي احداث پايگاه دريايي و بندرگاه، مورد استفاده پادشاهان عيلام قرار مي گرفته است. در زمان هخامنشيان كه كشورايران به بيست ساتراپ نشين (استان) تقسيم مي شد، سرزمين بوشهر جزء ساتراپ نشين پارس بود.
داريوش فرمان داد تا كانالي از خليج فارس به درياي سرخ حفر كنند. اين كانال محققا راهي بود كه به جاي كانال سوئز امروز مي توانست خليج فارس و درياي عمان را از طريق درياي سرخ مستقيما به مصر و مديترانه اتصال دهد. مقابر كنده شده بر سطح سنگي جزيره خارك دليل بر حضور سربازان هخامنشي در استان بوشهر است كه براي نگهباني از چنين راه طولاني تدارك شده بود.
خليج فارس به دليل موقعيت سوق الجيشي و به لحاظ اهميت اقتصادي و بازرگاني، در طول تاريخ همواره از سوي كشورها و دولت ها براي تبادل علم و ثروت و گسترش قدرت مورد توجه قرار گرفته است. اولين يورش دولت هاي اروپايي به سواحل خليج فارس در سال 1506 ميلادي با حمله پرتغالي ها تحت عنوان محافظت و حراست از منافع پرتغال در برابر تجار مصري و ونيزي صورت گرفت. در سال 1031 هجري قمري شاه عباس با انگليسي ها متحد شد و دست پرتغالي ها را از خليج فارس كوتاه كرد. از سال 1148 هجري قمري نادر شاه بوشهر را كه آن زمان دهكده اي بيش نبود مورد توجه قرار داد و مشغول آماده كردن بوشهر به عنوان يك بندر و اسكله كشتي سازي با استفاده از چوب جنگل مازندران شد. هم چنين براي تامين ارتباط جزاير و سواحل خليج فارس در صدد تاسيس نيروي دريايي برآمد. در سال 1149 هجري قمري لطيف خان را به ايالت دشتستان و ناخدايي كل سواحل خليج فارس انتخاب و اعزام كرد. اين شخص براي تهيه ناوگاني در خليج فارس، بوشهر را مركز دريايي خود قرار داد. در اواخر سلطنت نادرشاه ايران 23 تا 25 فروند كشتي جنگي در خليج فارس داشت. بدين ترتيب از زمان نادر شاه بوشهر روي به پيشرفت نهاد و حتي مدتي بندر عباس را نيز تحت الشعاع خود قرار داد.
پس از قتل نادرشاه در اثر هرج و مرجي كه در ايران پديد آمد، كشتي هاي جنگي توسط حكم رانان و شيوخ اطراف خليج فارس ضبط شد. هم چنين بندر بوشهر و بندرعباس نيز اهميت سابق خود را از دست دادند. تجار هلندي كه در سال 1623 ميلادي روابط تجاري خود را با ايران شروع كرده بودند, پس از قتل نادر شاه ايران را ترك كردند و بصره را مركز تجارت خود قرار دادند.
اما پس از مدتي در اثر دسيسه رقباي انگليسي و به منظور نزديكي بيش تر با دهانه خليج فارس، تاسيسات تجاري خود را به خارك منتقل كردند و در عين حال از پرداخت اجاره بهاي خارك به ميرمهنا حاكم بندر ريگ و جزيره خارك خودداري نمودند. مير مهنا در سال 1756 به تاسيسات هلندي ها حمله برد، دژ آن ها را تسخير كرد، و آن ها را از جزيره بيرون راند. اما به سبب اين كه در دفعات متعدد بناي سركشي و تمرد از دستورات كريم خان زند را گذاشت و آرامش خليج فارس را برهم زد، كريم خان او را شكست داد و جزيره خارك و بندر ريگ را تصرف كرد. درهمين زمان نفوذ انگليسي ها در سواحل و جزاير خليج فارس و به خصوص سرزمين بوشهر رو به گسترش نهاده موفق شدند اجازه تاسيس تجارت خانه اي را در بوشهر با امتيازات فوق العاده به دست آورند. سلسله قاجاريه كه پس از زنديه روي كار آمد چندان نفوذي در خليج فارس نداشت. در زمان ناصرالدين شاه ارتش ايران هرات را اشغال كرد و به دنبال آن حالت جنگي بين ايران و انگليس به وجود آمد. به دنبال اين مسأله ناوگان انگليس در خليج فارس مركب از هشت كشتي جنگي و تعدادي ناوگان بخاري و بادي به ايران حمله كردند و جزيره خارك را متصرف شدند.
پنج روز پس از آن قواي انگليسي در حوالي بوشهر در خاك ايران پياده شدند و شروع به پيش روي به سوي برازجان كردند. قواي ايران برازجان را تخليه و عقب نشيني كرده بود. بنابراين قواي انگليس انبار اسلحه و مهمات برازجان را منفجر كرد و سپس به بوشهر بازگشت. سرانجام در نبردي كه در نهم ژانويه 1857 ميلادي در خوشاب بين ايران و انگليس رخ داد، انگليسي ها موفق شدند سپاه ايران را شكست دهند. پيش از جنگ اول جهاني بار ديگر دولت انگليس منطقه بوشهر را مورد تجاوز قرار داد و در سال 1913 ميلادي جنگ سختي بين نيروي انگليس و دليران دلواري در گرفت. درجريان اين جنگ رييس علي دلواري و مردم تنگستان و دشتستان نقش برجسته اي ايفا كردند. رييس علي در سال 1327 هـ . ق با كمك تفنگ چي هاي تنگستاني، بوشهر را از عناصر مستبد وابسته به دربار محمد علي شاه پاك كرد و اداره گمرگ و انتظامات و ديگر ادارات را تسخير كرد. اين كار دليران تنگستان بر انگليسي ها كه اداره گمرك را در اجاره داشتند، گران آمد و آنان براي تضعيف مشروطه خواهان و استمرار سلطه بر حيات اقتصادي و سياسي جنوب ايران به جنگ با دليران تنگستاني پرداختند و در اين راه از ديگر خوانين جنوب ايران ياري جستند. جنگ بين رييس علي و دليران تنگستان از يك طرف و انگليسي ها و خوانين متحد آنان از سوي ديگر به طور متوالي و پراكنده تا شوال 1333 هـ . ق ادامه يافت و انگليسي ها نتوانستند بر رييس علي و يارانش تفوق يابند. تا اين كه در گير و دار حمله انگليسي ها به بوشهر در شب 23 شوال 1333 هـ . ق ( سوم سپتامبر 1915 م ) هنگامي كه رييس علي در محلي به نام «تنگك صفر» قصد شبيخون به قواي انگليسي ها را داشت، از پشت مورد هدف گلوله يكي از هم راهان خاين قرار گرفت و در دم به شهادت رسيد. بوشهر در زمان جنگ تحميلي عراق به ايران نيز ايفاگر نقش هاي اقتصادي و استراتژيكي مهمي بود و هم اكنو ن از نظر استراتژيكي, اقتصادي و گردشگري براي ايران داراي اهميت بسياري است. استان بوشهر در سال 1352 به استاني مستقل تبديل شد كه با دربرگرفتن شهرستان ها, شهرها و روستاهاي متعدد از جمله مناطق مهم جنوب ايران است.

كشاورزي و دام داري

كشاورزي استان از نظر نوع محصولات توليدي و روش هاي توليد به دو قسمت محصولات زراعي و محصولات درختي تقسيم مي شوند. مهم ترين محصولات زراعي را گندم، جو آبي و ديم، تنباكو، پياز، كنجد، سبزي، صيفي و نباتات علوفه اي تشكيل مي دهد. درزمينه باغ داري استان بوشهر امكانات زيادي ندارد. بيش ترين باغ هاي منطقه را نخلستان ها تشكيل مي دهند، هم چنين باغ هاي محدود و كوچك مركبات نيز به طور پراكنده به چشم مي خورند. شهرستان دشتستان ازلحاظ توليد سالانه خرما و مركبات مقام اول و دوم را در استان كسب كرده اند. ميزان توليد خرما در حدود هشتاد هزار تن و ميزان توليد مركبات حدود ده هزار تن است.
امكانات دام داري استان بوشهر ازنظر تأمين خوراك و علوفه دام اندك است. دام داري در اين منطقه به شيوه سنتي انجام مي گيرد، درنتيجه توليد گوشت و شير آن ها قابل توجه نيست. بيش ترين دام هاي استان را بز، گوسفند و گاو و شتر تشكيل مي دهد. پرورش زنبور عسل نيز در اين استان از اهميت نسبي برخوردار است و در حدود 1500 كندوي جديد و 1000 كندوي سنتي در استان وجود دارد. يكي از مهم ترين فعاليت هاي اقتصادي استان بوشهر صيد ماهي است. ولي به واسطه استفاده از وسايل قديمي و روش هاي سنتي صيادان، ‌امر صيد ماهي كه يك منبع مهم اقتصادي به شمار مي رود، نقش واقعي خود را باز نيافته است. البته شركت شيلات ايران اقدام به صيد صنعتي در اين منطقه مي نمايد و به همين سبب كارخانه ها و مشاغل جنبي نيز در اين منطقه تشكيل شده است. 

مخصات جغرافيايي

استان بوشهر در جنوب ايران واقع شده و بين 27 درجه و 14 دقيقه پهناي شمالي و 50 درجه و 6 دقيقه تا 52 درجه و 58 دقيقه درازاي خاوري از نيم روز گرينويچ قرار گرفته است. اين استان از شمال به استان هاي خوزستان و كهگيلويه و بوير احمد، ‌از جنوب به خليج فارس و قسمتي از استان هرمزگان، از خاور به استان فارس و از باختر به خليج فارس محدود است. استان بوشهر با خليج فارس بيش از 600 كيلومتر مرز آبي دارد و از اهميت سوق الجيشي, اقتصادي و گردشگري قابل توجهي برخوردار است. به طور كلي آب و هواي بوشهر در نواحي ساحلي گرم و مرطوب و در قسمت هاي داخلي گرم و خشك صحرايي است. در استان بوشهر دو فصل محسوس وجود دارد: زمستان نسبتا خنك، شامل ماه هاي آذر، دي، بهمن، ‌اسفند و تابستان گرم و خشك و طولاني. پاييز و بهار اين استان نيز بسيار زودگذر است. شهرستان هاي استان بوشهر عبارتند از: بندر بوشهر, بندر ديلم, بندر گناوه, تنگستان(اهرم), دشتستان(برازجان), دشتي (خورموج), بندردير, بندر كنگان. اين منطقه به واسطه كمي ارتفاع از دريا- شهر بوشهر از سطح درياي آزاد تنها پنج متر بالاتر است - و نزديكي به خط استوا و درياي گرم، سرزمين گرم و مرطوبي است. بر اساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن در سال 1375، جمعيت استان بوشهر 727373 نفر بوده است. دسترسي به استان بوشهر از سه طريق هوايي, زميني و دريايي امكان پذير است. مسيرهاي زميني دسترسي به اين راه ها عبارتند از:
راه ‌آسفالته بوشهر – برازجان به سمت شمال خاوري به درازاي 70 كيلومتر
راه آسفالته اصلي بوشهر – برازجان – گناوه به سمت شمال باختري به درازاي 158 كيلومتر
راه آسفالته اصلي گناوه – بندر ماه شهر به درازاي 201 كيلومتر
راه آسفالته اصلي بندر ماه شهر – اهواز به درازاي 153 كيلومتر
راه‌ آسفالته اصلي بوشهر – برازجان – گناوه – بندر ماه شهر – اهواز به درازاي 512 كيلومتر
راه آسفالته اصلي بوشهر – كازرون به سمت شمال خاوري به درازاي 162 كيلومتر
راه ارتباطي بين بوشهر – بندر گناوه 72 كيلومتر
راه اصلي گناوه – بندر ديلم به سمت شمال باختري به درازاي 67 كيلومتر
راه خورموج تا شهر اهرم به سمت شمال باختري به درازاي 30 كيلومتر و از همين راه به درازاي 52 كيلومتر تا بندر بوشهر ادامه دارد. در ميان شهرهاي استان؛ شهر بوشهر(مركز استان) داراي فرودگاهي بين المللي است و پروازهاي گوناگوني در آن انجام مي شود. هم چنين از طريق لنج ها و كشتي ها از راه دريا نيز امكان دسترسي به اين منطقه وجود دارد.  

صنايع و معادن

اقتصاد استان بوشهر به بخش هاي كشاورزي، دام داري، شيلات و تا حدودي به صنعت متكي است. صنايع استان بوشهر به دو بخش صنايع دستي و صنايع ماشيني تقسيم مي شود. صنايع جديد استان؛ غالبا متوسط كوچك و عموما تبديلي هستند. درصنايع متوسط بوشهر و دشتستان و در صنايع كوچك ابتدا شهرستان دشتستان و سپس بوشهر و شهرستان هاي دشتي و گناوه به ترتيب داراي اهميت هستند. به غيرازشركت ملي صنايع دريايي و نيروگاه اتمي، مالكيت صنايع استان؛ بيش تر به بخش خصوصي تعلق دارد. اين واحدهاي صنعتي شامل صنايع غذايي و دارويي، شيميايي، كاني غير فلزي، برق و الكترونيك، فلزي و ريخته گري، ماشين سازي، ‌تجهيزات خودرو، نيروي محركه و لوازم و ابزار صيادي است كه عمده ترين آن ها را صنايع غذايي و دارويي و ماشين سازي تجهيزات تشكيل مي دهند.
صنايع دستي از گذشته هاي دور نقش مهمي در زندگي و معيشت روستاييان داشته است. صنايع دستي استان بوشهر در حال حاضر بيش تر تأمين كننده نيازهاي بومي منطقه است. مهم ترين صنايع دستي منطقه عبارتند از: كشتي و لنج سازي، توربافي، قالي بافي، گبه بافي، ‌گليم، نمد، كوزه، سفال، حصير بافي، سوزن دوزي، گيوه دوزي، زنبيل و سبدبافي، جارو (پيش وينگي)، سفال گري، نوعي قليان به نام چليم، غشك، ‌نوعي مشك مخروطي شكل سه پايه براي نگه داري آب بنام دولچه و نوعي شيريني مخصوص بوشهر به نام مسقطي.  

مكان هاي ديدني و تاريخي 

استان بوشهر از جمله استان هاي مهم جنوب ايران است كه از نظر تاريخي, طبيعي, اجتماعي و فرهنگي داراي جاذبه هاي متعددي است. تالاب حله يكي از تالاب هاي مشهور سراسر قلمرو جنوبي ايران محسوب مي شود كه فضاي سرسبز و دل پذيري در اطراف خود دارد. منطقه حفاظت شده ناي بند كه در شهرستان بوشهر واقع شده، از نظر تنوع جانوران وحشي منحصر به فرد است. غار چهل خانه در شمال سعدآباد دشتستان، مجموعه بسيار زيبايي را دردل كوه تشكيل داده و يكي از جلوه هاي زيباي طبيعي استان محسوب مي شود. رودخانه هاي متعددي نيز در اين استان جريان دارند كه سواحل آن ها را مي توان جزو جاذبه هاي طبيعي و مهم استان به شمار آورد. علاوه بر اين موارد مي توان از چشمه هاي آب گرم استان نيز به عنوان مكان هاي جالب توجه استان نام برد كه در اين ميان چشمه آب گرم نيلو و چشمه آب گرم گنويه اهميت بيش تري دارند. جزيره خارك كه در شهرستان گناوه واقع شده است از مهم ترين جاذبه هاي طبيعي منطقه و يكي از جزاير زيباي خليج فارس به شمار مي آيد. اين جزيره از مناطق بسيار قديمي منطقه بوده و داراي آثار تاريخي متعددي است.
بناهاي تاريخي و قديمي زيادي كه در سراسر استان وجود دارند، باعث رونق جهانگردي در اين منطقه شده اند. اين بناها شامل مساجد، كليساها و عمارت هاي قديمي هستند كه بيش تر درمركز شهرستان قرار گرفته اند. مسجد توحيد (مسجد برازجاني ها) از قديمي ترين مساجد بوشهر است. امام زاده عبدالمهيمن در شهر بوشهر واقع شده و كليساي بوشهر نيز متعلق به ارامنه گريگوري است. قدمت آثار كشف شده در برخي از مناطق قديمي استان به هزاره اول تا سوم پيش از ميلاد مي رسد. وجود تپه هاي تاريخي قديمي مانند تل خندق و تل مرو حاكي از قدمت طولاني منطقه است. ازميان بناهاي قديمي كه در استان بوشهر وجود دارند كاخ كوروش و كاخ سنگ سياه داراي اهميت بيش تري هستند. منطقه كوشك اردشير يكي از بناهاي شهرستان دشتي است كه بناي آن بسيار شبيه به كاخ اردشير در فيروزآباد است. برج قلعه خورموج نيز يكي از آثار شكوه مند تاريخي است كه بقاياي قلعه عظيم خورموج است و در مجموع جاذبه هاي متعدد استان بوشهر را تشكيل مي دهند.