مشخصات جغرافيايي

استان همدان در باختر ايران و بين مدارهاي 59 درجه و 33 دقيقه تا 49 درجه و 35 دقيقه پهناي شمالي و 34 درجه و 47 دقيقه تا 34 درجه و 49 دقيقه درازاي خاوري از نيم روز گرينويچ قرار گرفته و حدود 2/1 درصد از كل مساحت ايران را در بر مي گيرد. اين استان از شمال با استان هاي زنجان و قزوين، از جنوب به استان لرستان، از خاور به استان مركزي و از باختر به استان هاي كرمانشاه و كردستان محدود مي شود. بلندترين نقطه استان همدان قله الوند با ارتفاع 3574 متر است. با توجه به شرايط اقليمي؛ مناسب ترين زمان براي مسافرت به همدان از اواخر ارديبهشت تا اواخر مهر ماه است. بر اساس آخرين سرشماري سراسري سال 1375 جمعيت اين استان 1677789 نفر برآورد شده است و شهرستان هاي آن عبارتند از: اسد آباد، بهار، تويسركان، رزن، كبودر آهنگ، ملاير، نهاوند و همدان. راه هاي دسترسي به اين استان عبارتند از:
1- راه اصلي تهران – همدان به درازاي 341 كيلومتر
2- راه اصلي تهران – خسروي كه همدان در كيلومتر 375 اين مسير قرار دارد.
3- راه اصلي تهران – سنندج كه همدان در 343 كيلومتري اين مسير قرار دارد.
4- راه اصلي سنندج – همدان به طول 182 كيلومتر
5- محور زنجان – همدان به طول 275 كيلومتر
استان همدان در مركز خود داراي فرودگاه است.

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

نام همدان؛ نخستين بار در 1100 پيش از ميلاد در كتيبه تيگلات پالسر اولين حاكم آشوري به نام اموانه يا آماداي ضبط شده است. هرودت مورخ يونانيم نام همدان را اكباتان ثبت كرده است و بناي احداث شهر همدان را به ديااكو نخستين امپراتور ماد نسبت داده است. پس از ديااكو سه حكم ران ديگر در اين سرزمين حكومت كرده و در سال 553 پيش از ميلاد موسس سلسله هخامنشي مخالفت با آژي دهاك حاكم ماد را آغاز كرد و در 550 پيش از ميلاد همدان را متصرف شد. وي با انقراض سلسله ماد به واسطه مزاياي طبيعي همدان، آن جا را مقر فرماندهي خود قرار داد. به هر حال آن چه مسلم است در تمام دوره تسلط مادها همدان مركز سياسي آن ها بوده است. هخامنشيان علاوه بر حفظ و توسعه آثار ديااكو و هوخشتره خود نيز ساختمان هايي در اكباتان احداث كردند.
مورخين و باستان شناسان عقيده دارند كه خزانه حكام هخامنشي در هگمتانه نگه داري مي شد و كشف آثاري مانند الواح زرين و نفايس ديگر مويد اين نظريه است. با توجه به حفاري هاي متوالي كه در محله هاي شاه داراب و سرقلعه بند هگمتانه به عمل آمده و منجر به كشف ستون هاي سنگي و زمينه هاي نفيس شده است، ديگر در اين كه كاخ حكم رانان هخامنشي در محل كنوني تپه هگمتانه وجود داشته، ترديدي نيست.
هر چند به غير از مجسمه شير سنگي و آثار به دست آمده از گورستان شمال خاوري ميدان سنگ شير، تا كنون آثار ديگري از دوره سلوكي در همدان به دست نيامده ولي همين مقدار آثار نيز مي تواند دليل برحضور سلوكيان در شهر باستاني اكباتان باشد. آثار و شواهدي كه در تپه مصلي وجود دارد حكايت از تنها قلعه نظامي همدان در عهد اشكانيان دارد و چنين به نظر مي رسد كه همدان در اين دوره نيز مورد توجه بوده است. حكام ساساني هم با توجه به موقعيت ويژه همدان و نزديكي آن به تيسفون و شوش، كاخ هاي تابستاني خود را در همدان تدارك ديده بودند.
ديلميان در جنگ با كردهاي حسنويه و كاكويه به اين شهر مسلط شده و آن را ويران كردند. چنان كه پاره اي از مورخين از بين رفتن يكي از دو شير سنگي كه در كنار دروازه باب الاسد قرار داشته است را به اين دوران منسوب مي كنند. در تقسيمات فتوحات ديلميان همدان از آن ركن الدوله شد و سپس شمس الدوله از طرف سيده خاتون زمامداري همدان را به دست آورده و فيلسوف بزرگ شرق، بوعلي سينا را به وزارت خويش برگزيد.
هر چند همدان از كشمكش هاي دوران ديالمه آسيب فراواني ديد ليكن بعداز مدت كوتاهي در زمان سلاجقه دوباره عظمت از دست رفته خود را باز يافت. به طوري كه مدتي مركز حكومت سلجوقيان شد. همدان در زمان صفويان بسيار مورد توجه بود. به دنبال انقراض سلسله صفويه همدان به تصرف احمد پاشا والي بغداد در آمد، اما بعد توسط نادر شاه افشار از تركان باز پس گرفته شد. استان همدان در دوره هاي قاجاريه و بعد ها به عنوان يكي از مهم ترين مناطق ايران؛ همواره آباد و مستقل بوده و هم اكنون نيز يكي از قطب هاي مهم و با اهميت ايران است.

كشاورزي و دام داري

كشت در سطح استان همدان به دو شكل ديم و آبي صورت مي گيرد، اما بيش تر زمين هاي كشت شده به صورت ديم است. مهم ترين محصولات كشاورزي استان گردو، گندم، جو، سيب زميني و چغندر قند است كه كشت گندم و جو حدود سه چهارم زمين هاي زير كشت را به خود اختصاص داده است. محصول گردو به ويژه در شهرستان تويسركان به دست مي آيد. محصولات مهم ديگر استان در قسمت هاي كوهستاني، انواع ميوه ( به ويژه گلابي و سيب ) و در دامنه انگور غلات، حبوبات و صيفي جات است. استان همدان منطقه اي است كوهستاني كه در دامنه هاي رشته كوه الوند قرار گرفته و سرچشمه رود ها و جويبار هاي فراواني است. مراتع بين دره اي آن از دير باز سبب جذب بخشي از دام داران و عشاير به اين منطقه بوده و با توجه به زمستان هاي نسبتا سرد و تابستان هاي معتدل، مراتع چراي بهاره و تابستانه را براي عشاير فراهم مي كند. تا حدي كه عشاير استان هاي هم جوار نيز به اين استان كوچ ييلاقي مي كنند. تابستان كوتاه خاصه در مناطق مرتفع شمال تويسركان و جنوب همدان سبب شده است كه ايلات و عشاير صرفا به دام داري بپردازند. شيوه دام داري در اين استان بيش ترسنتي است. در حال حاضر وجود مجتمع هاي دام داري صنعتي و نيمه صنعتي كه زير نظر مركز گسترش خدمات توليدي و عمراني فعاليت دارند، توليد فرآورده  

استان همدان

مركز صنايع دستى چرم استان در شهر همدان است. كيف، كفش، كمربند چرمى همدان از مرغوبيت و شهرت بالايى برخوردار است. از صنايع دستى رايج استان همدان، گيوه بافى است. گيوه، نوعى كفش نرم، سبك، مقاوم، خنك و ارزان قيمت است كه رويه آن، از نخ پنبه اى تابيده شده و زيره آن، از چرم يا آجيده انتخاب مى شود.
بافت رويه اين كفش عمدتا در روستاهاى نهاوند و روستاى آرتيمان در تويسركان و بافت زير آجيده در ملاير رايج است.
شهرستان تويسركان يكى از قطبهاى توليد گردو در كشور بوده و گردوى آن از مرغوب ترين انواع گردو در جهان است. از اواخر شهريورماه تا نيمه اول مهرماه هر سال درختان قطور و بلند گردو را با چوبهاى بلندى كه "نيزه" خوانده مى شوند گردو تكانى مى كنند كه منظره آن ديدنى و بسيار جالب است.
صنعت سفالگرى و سراميك سازى در شهر لالجين از توابع شهرستان بهار در 20 كيلومترى شهر همدان از رونق و شهرت بسزائى برخوردار است.